Ahmet AKKUŞ/-Mardin'in Nusaybin ilçe merkezinde bulunan ve UNESCO Geçici Kültürel Miras Listesinde yer alan Zeynel Abidin (Zeynelabidin) Camisi ve Türbesi üzerindeki kitabeye göre 12. yüzyılda yapılmıştır.
Zeynel Abidin Cami Külliyesinde yer alan türbelerdeki Zeynel Abidin ve kız kardeşi Sitti Zeynep, Hz. Muhammed’in 13. kuşaktan torunları olup, Müslüman ülkelerinde ve İslam Aleminde harem olarak kutsal sayılmaktadır.
Nusaybin'de gezilecek yerlarin başında olan Zeynel Abidin Cami Külliyesi farklı dönemlere ait kitabeleri ve mimari uslubuyla, ekleme olarak da bir Süryani usta tarafından 1956’da inşa edilmiş olan minaresindeki bezemeleriyle bölgeye özgü taş işçiliği geleneğinin tanıklığını yapıyor. Külliye; Eyyübiler, Artuklular, Osmanlılar ve Cumhuriyet döneminin güçlü izlerini ve mimarisini yansıtıyor.
Zeynel Abidin Cami külliyesi içerisinde var olan medrese ile önemli eğitim ve bilim merkezi olarak yıllarca hizmet etmiş. Külliye bu yapısı ile Nusaybin ve bölge için olduğu kadar, içindeki türbeler sayesinde aynı zamanda özellikle Şii Müslümanlar için de bir ziyaret merkezi olmuştur.
Yapısı ile adeta tarihe meydan okuyan Zeynel Abidin Cami Külliyesi; cami, minare, iki türbe (Zeynel Abidin ve onun kız kardeşi Sitti Zeynep Türbeleri), şadırvan, medrese odaları, mezarlık alanı ve yeni abdesthane yapılarından oluşmuş.
Külliye yapı olarak bahçeli, açık bir avlunun içerisinde şekillenmiş olup; genel olarak L plan şemasında kesme taş malzemeyle inşa edildi.
Cami külliyesinde yer alan türbelerdeki Zeynel Abidin ve kız kardeşi Sitti Zeynep, Hz. Muhammed’in 13. kuşaktan torunları olup tüm İslam aleminde kutsal sayılmaktadırlar. Türbe üzerindeki kitabeye göre cami 12. yüzyılda yapılmıştır.
Zeynel Abidin Camii, yakınlarında yer alan Mor Yakup Kilisesi ile birlikte 2014 yılında Dünya Mirası Geçici Listesine dahil edilmiştir.
YAPI HAKKINDA GENEL BİLGİLER
Nusaybin ilçe merkezinde bulunan Zeynelabidin Camii külliyesiyle ilgili Müze arşivinde yapılan incelemede, Camiinin 1991 yılında külltür varlığı olarak tescil edilerek koruma altına alındığı anlaşılmıştır. Zeynelabidin Camii Külliyesi: Cami, minare, iki türbe: Zeynelabidin ve onun kız kardeşi Sitti Zeynep Türbeleri, Şadırvan, Medrese odaları (günümüzde, Kız öğrenci Kuran Kursu),Mezarlık alanı ve yeni abdesthane yapılarından müteşekkildir.
Türbe üzerindeki kitabeye göre yapı hicri altıncı yüzyıl- miladi 12. yüzyılda yapılmıştır.
Külliye yapı olarak bahçeli açık avlulunun içerisinde şekillenmiş olup; genel olarak L plan şemasında kesme taş malzemeyle inşa edilmiştir.
Avlunun doğu kısmındaki minare 1956 yılında yapılmıştır.
Kuzeyden giriş yapılan, Cami harim mekânı kare planda olup kalınpayelerle destekli çapraz tonozla örtülmüştür. Caminin mermer mihrap ve minberi yeni yapıdır. Yapı sonraki dönemlerde onarılmış ve bu onarımlarla revaklı son cemaat mekânının üzerinde bayan ibadet mahfili eklenmiştir.
Cami ibadet mekânının güney batı köşesinde taş basamakla inilen ve kubbe ile örtülü kare planlı mekânda: Hazreti Muhammedin (s.a.v) ehli beytinden hazreti Hüseyin'e 13. Kuşaktan torun olan Molla Zeynelabidin Türbesi yer almakta olup; türbenin batı bitişiğinde ise Zeynelabidirıin kız kardeşi: Seyyidete Sitti Zeynep Türbesi mevcuttur. Söz konusu mezarlar kubbe ile örtülü sanduka tipli olup; üzerleri Arapça ayet yazılı yeşil örtüyle kaplanmıştır.
Türbe kapısı üzerindeki Arapça kitabede yapının hicri 553 yılında inşa edildiği yazılıdır. Bu hicri yıl, miladi 1159 yılına denk gelmektedir; böylece Külliye yapısı miladi 12. Yüzyıla tarihlenmektedir.
Ayrıca Sitti Zeynep türbesinin cephesindeki başka bir onarım kitabesinde miladi: 1821 tarihi okunmaktadır.
Külliyenin batı kısmı eskiden medrese iken günümüzde Kız Kuran Kursu ve Türbe ziyaret mekânlarındarı müteşekkildir, bu bölümlerin batısında ise yeni abdest mekanları mevcuttur. Avlunun kuzey kesimi bahçe ile çevrelenmiştir. Avlunun batı köşesinde abdest şadırvanı yer almaktadır.
Caminin doğu ve güney cephelerinde büyük mezarlık alanı mevcut olup; doğu bitişiğindeki süslemeli (sarıklı) taş sanduka tipli mezarlar Tayyi aşireti şeyhlerine ait olup; 19. yüzyıl geç Osmanlı dönemine tarihlenmektedir.
Diğer mezarlar ise günümüze aittir.
Ayrıca Müze arşivinde bu mezarlıkla ilgili herhangi bir tescil kaydı bulunmamaktadır.
MOR YAKUP KİLİSESİ
Zeynelabidin Camii Külliyesinin doğu avlu cephesi bitişiğinde ise miladi: 4.yüzyıla tarihlenen Mor Yakup Kilisesi (Manastır) yer almaktadır.
Günümüzde iki yapı Cami ve Kilise arası tek avlu olarak birleştirilmiş ve kilise tarafı kazısı tamamlanmıştır.
Söz konusu alan ve yapıların Bakanlığımız tarafından kültür inanç parkı olarak turizme açılması planlanmaktadır.
